Hiperrealizm, Superrealizm, Fotoğrafik realizm ve Keskin Odak Gerçekçiliği gibi de adlandırılan Fotorealizm akımı, fotoğrafın mutlak bir kaynak olarak algılanıp tuvale yansıtılmasını amaçlamaktadır. Sanat ve fotoğraf arasındaki ilişki, fotoğrafın geçmişinden günümüze dek var olan bir olgudur. 1960’larda soyut sanatın gelişimine paralel olarak pop sanatçılar tarafından figüratif görüntülerin yeniden gündeme getirilmesi ve kitle iletişim aracı olarak fotoğraf kullanılması yeni bir araştırma yöntemi olan Fotorealizmin yolunu açmıştır. Sanatta 1960’lı yıllara kadar hiçbir zaman fotoğrafın bire bir kopyası örnek alınmamıştır. Sanatçıların fotoğraftan yola çıkarak resimlerine imgeleri birebir yansıtması ile foto-gerçekçilik akımı ortaya çıkmıştır.
“1970’lerde sanatçılar için daha az dışavurum değerli olmuştur. Warhol’dan Kruger ve Koons’a kadar bütün dünyada yaygınlaşmıştır. Bununla birlikte 1960’ların sonlarına doğru yeni bir eğilim başlamış ve isimsiz üretimler ortaya çıkmıştır. Sonuç olarak buna Fotorealizm denmiştir” (Crow, 1992, s:126). Fotorealizm önceki realist akımların aksine duygusal öznelliği reddeder ve resimde özne üzerine yorum yapmadan görsel gerçeği bire bir sunar. Fotoğraftan yansıyan görüntünün kesin ve somut yansımasını kullanır. Sanatçının mesleki becerisinin ön plana çıktığı bu çalışmalarda fotoğraf ve tablo arasındaki benzerlik olabildiğince yakınlaştırılmaya çalışılır. İnce boya tabakaları kullanılan resimlerde fırça vuruşlarında kusursuz geçişlerin önemi büyüktür.
“Fotoğrafın tamamen nesnel bir yaklaşım ile ele alınışı, duygusuz fırça sürüşleri ya da boya püskürtülmesiyle sağlanan parlak ve kontrast renkler, reklam fotoğraflarının ve sinemanın etkisiyle ortaya çıkmış büyük boyutlar, Fotorealist resimlerin başlıca özelliklerini oluşturmaktadır” (Germaner, 1997, s:66). Fotogerçekçi tarzda yapılan resimler incelendiğinde, görüntünün sadece “fotoğraf kadar” değil aynı zamanda “fotoğraf gibi” yansıtıldığı görülür. “Fotogerçekçilik sanatçının kişisel bakış açısını makinenin bakış açısıyla ressam gözünün özelliğini, kamera merceklerinin nesnelliğiyle değiştirerek sanatçının konuyla ilişkisini bütünüyle değiştirmiştir” (Smith, 1977, s:204).
“Göz ve kameranın görüntüsünü eşitleme arzuları, sanatçıların yüzyıllardır doğayı taklit etme (mimesis) ve algılama (anlık) sorununa işaret eder. Bu akımın sanatçıları kendilerinden önceki ressamlar gibi tuvallerini konunun önüne taşımak yerine, konuyu fotoğraf veya kamera vasıtasıyla tuvallerinin önüne taşımışlardır. Resimlerin sonuçlandırılması çok uzun zaman alsa da ortaya çıkan görüntüler kesinlikle bir fotoğraf kadar anlık olmuşlardır.” (Bağcı, 2008, s:4)
Fotorealizm tanımı ilk olarak 1968 yılında Louis K. Meisel tarafından kullanılmıştır. Meisel’in, Chuck Close ve Richard Estes’in çalışmalarını görüp her iki sanatçının da çalışmalarının ve çalışma yöntemlerinin fotoğrafik gerçekçiliğe dayandığını keşfetmesi sonucu Fotorealizm olarak adlandırdığı belirtilmektedir. “Louis K. Meisel 1973 yılında, fotorealistlerin çalışmalarından oluşan büyük bir koleksiyona sahip olan Stuart M. Speiser’in ricasıyla Fotorealist sanatçıları tanımlayan beş maddeli bir tanım geliştirmiştir. Bu maddeler şunlardır:
1- Fotorealistler verilerini toplamak için kamera ve fotoğraf makinesi kullanır.
2- Fotorealistler verilerini tuvale aktarmak için mekanik veya yarı mekanik araçlar kullanır.
3- Fotorealistler çalışmalarında fotoğrafik etkiyi yakalamak için teknik güce sahip olmalılar.
4-Bir sanatçının tam anlamıyla Fotorealist olarak sayılabilmesi için 1972’ye kadar bir fotogerçekçi olarak iş sergilemiş olması gerekmektedir.
5- Sanatçı en az 5 yılını Fotorealizmin gelişimine ve sergilerine adamış olmalıdır.”
(Meisel, 1989, s:13)
Bu tanımlamalarda da görüldüğü gibi Fotogerçekçi sanatçılar çalışmalarında fotoğraf etkisini yakalayabilmek için teknolojiden sonuna kadar faydalanmaktadırlar. Fotogerçekçi sanatçıların asıl amaçları fotoğraf resimlerindeki görüntüleri nesnel bir tutumla ele alıp çalışmalarına birebir yansıtmaktır.
İlk Yıllar ve Fotorealist Sergiler
“Süperrealizm terimi ilk olarak 1968 yılında New York’taki Vassar kolejinde Linda Nochin’in “Realism Now” isimli sergisinde duyulmuştur. 1972 yılında Almanya’nın Kassel şehrinde açılmış olan “The Documenta 5” sergisi ile akım, soyut sanatın karşısına antitez olarak çıkmış ve uluslararası tanınmasını sağlamıştır” (Clerk, 1983, s:154). (Resim 1.)
Resim 1. “Documenta 5” sergisinin katalog kapağı.
The Documenta her beş yılda Almanya'nın Kassel şehrinde düzenlenen modern ve çağdaş sanat sergisidir. “1955 yılında Kassel'de yer alan Bundesgartenschau Federal Bahçıvanlık Gösterisi'nin bir parçası olarak sanatçı, öğretmen ve küratör Arnold Bode tarafından kurulmuştur. Nazizm'in kültürel karanlığından Almanya'yı kurtarıp çağdaş sanat seviyesine bir an önce ulaştırmak hedeflenmiştir. İlk documenta'da Picasso ve Kandinsky gibi güncel sanat üzerinde çok etkisi olduğu düşünülen bir çok sanatçı bulunmuştur. Son dönemlerde documentalarda tüm kıtalardan sanat eserleri sergilenmektedir.” (Wikipedia, http://tr.wikipedia.org/wiki/ , 11.04.2013)
Resim 2. “22 Realist” sergisinin katalog kapağı.
Fotorealizmin ilk örnekleri 1969 yılında galerilerde görülmeye başlanmış ancak bu belli bir akım içerisinde değerlendirilmemiştir. 1970’te 22 Realist sanatçıyı tanıtmak için New York’taki Whitney Museum of American Art galerisinde “22 Realist” adı altında ilk Fotorealist sergi düzenlenmiştir.(Resim 2.) Ressam ve heykeltıraşlardan oluşan bu karma sergideki sanatçılar; Alfred Leslie, Arthur Elias, Audrey Flack, Charles Chuck Close, Donald Perlis, Donald James Wynn, Gabriel Laderman, Harold Bruder, Howard Kanowitz, Jack Beal, John Clem Clarke, Malcolm Morley, Maxwell Hendler, Paul Staiger, Paul Wiesenfeld, Philip Pearlstein, Richard Estes, Richard Joseph, Richard Mclean, Robert Betchle, Sidney Tillim ve William Bailey’dir.
(https://archive.org/details/22realists00whit)
“Sergideki sanatçıların yaklaşık üçte biri Fotorealisttir ancak onlar için bu tanım kullanılmamıştır. Fotorealist terimi ancak birkaç yıl sonra eskiz yerine fotoğrafı, projektör aracılığıyla tuval yüzeyine aktarılan görüntüleri kullanan, fotoğraf gibi görünen tablo yapma tekniğine ve yeteneğine sahip sanatçıları tanımlamak için kullanılmıştır. Louis K. Meisel bu terimin sergide Fotorealist olmayan bazı sanatçıların da bulunması nedeniyle o dönem için anlaşılmaz bir terim haline geldiğini ifade etmiştir” (Gökduman, 2011, s:8).
Resim 3. “Sharp Focus Realism” sergisinin katalog kapağı.
Fotorealizm, 1972 yılında Sidney Janis galerisinde düzenlenen “Sharp Focus Realizm” (Keskin Odak Gerçekçiliği) sergisi adı altında devam etmiştir. (Resim 3.) Sidney Janis tarafından düzenlenen bu sergide; Claudio Bravo, David Parrish, Don Eddy, Duane Hanson, Evelyn Taylor, Guy Johnson, Howard Kanovit, Jann Haworth, John De Andrea, John Mandel, John Salt, Lowell Nesbitt, Malcolm Morley, Marylin Levine, Michelangelo Pistoletto, Noel Mahaffey, Paul Sarkisian, Paul Straiger, Philip Pearlstein, Ralph Goings, Richard Estes, Richard Mc Lean, Robert Cottingham, Robert Graham, Ron Kleeman, Stephen Posen, Tom Blackwell ve Willard Miggette bulunmaktadır.
Resim 4. “Hyperrealisme” sergisinin katalog kapağı.
Avrupa’da Fotorealizm ilk kez 1973’te Isy Brachot tarafından “Hyperrealisme” adı altında açılan serginin kataloğunda kullanılarak ortaya çıkmıştır. (Resim 4.) Belçika Brüksel’de Isy Brachot’ın kendi galerisinde açılan bu sergide Amerikan Fotorealistlerinden Chuck Close, Don Eddy, Ralph Goings, Richard Mclean, Robert Betchle ve Avrupalı sanatçılardan Gnoli, Richter, Klopchek ve Delcol gibi önemli sanatçılar katılmıştır.
Kaynakça
Thomas Crow, “Hand-Made Photographs and Homeless Representation”, October, Cilt: 62, New York, 1992, s: 126.
Semra Germaner, “1960 Sonrasında Sanat; Akımlar, Eğilimler, Gruplar, Sanatçılar”, İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 1997, s:66.
Edward Lucie Smith, Art Today, 1977, s: 204.
Yahya Bağcı, Hiperrealizm ve Fotogerçekçilik Bağlamında Chuck Close’un Sanatı, yayınlanmış yüksek lisans tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi S. Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2008, s:4.
Louis K. Meisel, Photorealism since 1980, New York: Harry N. Abrams, 1989, s:13.
S. I. Clerk, “Superrealist Painting and Sculpture be Christine Lindey”, Leonardo, Cilt: 16, Sayı::2 , New York, 1983, s: 154.
Wikipedia, Özgür Ansiklopedi, Documenta, http://tr.wikipedia.org/wiki/ Documenta, (Wikipedia, http://tr.wikipedia.org/wiki/ , 11.04.2013)
Associate jenna-risano, 22 realists by Whitney Museum of American Art, (https://archive.org/details/22realists00whit , 11.04.2013)
Deniz Gökduman, Keskin Odak Gerçekçiliği Sergisinin Foto-gerçekçi Resimdeki Yansımaları, yayınlanmış doktora tezi, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, 2011, s: 8.